Redacteur Vincent Janssen betrapte zichzelf op een vreemde uitspraak: “Ik noem mezelf geen feminist, maar…”. Daarna volgde een feministisch standpunt. Is de term anno 2020 nog wel bruikbaar?
We zitten middenin de vierde feministische golf. Na een eeuwenlange barricadestrijd voor onder andere kiesrecht (de eerste golf), economische gelijkheid (de tweede golf) en tegen culturele discriminatie (de derde golf), zijn de feministische standpunten steeds meer omarmd. Ook door mannen. Zelfs Disney - dat met haar prinsessenfilms een achterhaald beeld van vrouwen in stand hield - is op de feminisme-trein gestapt met de nieuwe versie van Mulan. Maar identificeren als ‘een feminist’ blijkt moeilijk te zijn, althans als we de krantenkoppen moeten geloven. Is de term besmet?
Scheldwoord
Ja, denkt actrice Jelka van Houten - ondere andere bekend van een theatervoorstelling over feminisme. Zij zegt in een interview met AD: “Ik had ook dat beeld van boze brullende en verongelijkte vrouwen. Maar ze hebben wel gewoon gelijk.”
Het is een term die geassocieerd wordt met mannenhaters, feminazi’s en bh-verbranders. De connotaties zijn vaak negatief en de beeldvorming is die van “boze vrouwen in tuinbroeken, met kortpittige kapsels en harige oksels”, aldus Wies Kerrebijn van Joop.
"Onenigheid over de invulling van ‘feminisme’ is onvermijdelijk, aangezien er veel van haar argumenten een sociaal en links-progressief karakter hebben."
Anti-feminist
Tegelijkertijd is er een taboe op kritiek geven op het feminisme. Als man zijnde word je al snel weggezet als vrouwenhater of Alt-right aanhanger, een beweging die veel anti-feministische tendensen vertoont. Als je als vrouw kritiek geeft, verloochen je je geslacht en de strijd. Dat ervaarde opiniemaker Kim Boon bijvoorbeeld, die in een radio-uitzending zei zich geen feminist te noemen omdat de beweging te breed is geworden. Om nog te zwijgen over de reacties die Eva Vlaardingerbroek, medewerker van Forum voor Democratie, over zich heen kreeg toen zij antifeministische uitspraken deed.
Feminisme lijkt een verzamelterm voor verschillende stromingen, die het niet per se eens hoeven te zijn. De een wil gelijke kansen, de ander gelijke uitkomsten (zoals vrouwenquota). En er zijn ook feministen die hun gedachtegoed breder trekken dan enkel vrouwen, en zich ook richten op emancipatie van LGBTQIAP-gemeenschap en minderheden.
‘Rechts-feminisme’
Onenigheid over de invulling van ‘feminisme’ is onvermijdelijk, aangezien er veel van haar argumenten een sociaal en links-progressief karakter hebben. Terwijl ‘rechts-feministen’ - zoals Kim Boon zich noemt - ook opkomen voor vrouwenemancipatie zonder dat zij een brede egalitaire ideologie omarmen. Deze verbreding van het feminisme zorgt voor spanningen.
Die onenigheid ligt in de aard van deze vierde feministische golf; namelijk ‘intersectionaliteit’. Simpel gezegd houdt dit in dat de emancipatie van vrouwen niet los gezien wordt van andere maatschappelijke ontwikkelingen. De onderdrukking van bijvoorbeeld een zwarte vrouw wordt niet alleen veroorzaakt door genderongelijkheid, maar ook door racisme. Maar niet alle feministen zijn het eens over die andere maatschappelijke ontwikkelingen; niet iedere feminist is per definitie anti-racistisch.
"Het distantiëren van het label feminist heeft vaak niets te maken met het feit of iemand voor of tegen gelijke kansen voor vrouwen is."
Stijlstatement
Tegelijkertijd maakt de verbreding van het feminisme de term toegankelijker. Een aantal industrieën hebben inmiddels het financiële potentieel ingezien van de brede term. H&M bedrukt inmiddels haar shirts ermee, Beyoncé gebruikt het als decor voor haar show en Taylor Swift gebruikt het voor de branding van haar cd. Florence van der Haar, columnist bij De Volkskrant, stelt zelfs dat “vrouwen van mijn generatie feminisme zien als een stijl-statement waar ze wel of niet aan mee doen, in plaats van een sociale beweging met inhoud en handvatten”.
Distantiëren
De betekenis van het woord feminisme wordt van alle kanten aangetast, waardoor het haar betekenis verliest. Tegelijkertijd leidt het wel-of-niet-identificeren ermee af van de inhoud en het achterliggende doel: vrouwenemancipatie. Het distantiëren van het label feminist heeft daardoor vaak niets te maken met het feit of iemand voor of tegen gelijke kansen voor vrouwen is. Hij of zij wil gewoon niet geassocieerd worden met een H&M-shirtdragende, Mulan-kijkende, Beyoncé-luisterende, linkse mannenhater. Totdat er een betere term voorhanden is, moeten deze mensen de disclaimer ‘ik noem mezelf geen feminist, maar…’ blijven gebruiken.