De toespraak van Mark Rutte over het coronavirus lijkt van links tot rechts op brede instemming te kunnen rekenen. Toegegeven, de vorm en retoriek komen over als die van een klassiek staatsman die realistisch te werk gaat. Dat is hoe Rutte zich ook graag profileert. Nader beschouwd is de toespraak echter een illustratie van de typische houding van het kabinet in de coronacrisis: een bewust gebrek aan initiatief met het ‘advies van deskundigen’ als dekmantel.
Door: Ben Van de Wall
De centrale vraag is wat mensen verwachten van een premier, als deze een toespraak geeft tijdens een crisis van globale omvang. De situatie moet geëvalueerd worden. De risico’s moeten worden ingeschat, de prognoses besproken en uiteindelijk verwachten we de aankondiging van het uit te voeren beleid en de rechtvaardiging daarvan. Dat laatste vergt politiek leiderschap en dat is waar ook veel mensen naar verlangen. Wanneer we echter kijken naar Ruttes rechtvaardigingen voor het gekozen beleid, blijkt dat precies te zijn wat ontbreekt.
"De uiteindelijk genomen beslissing is niet dankzij, maar ondanks het regeringsbeleid tot stand gekomen."
Adviezen
De premier motiveerde de aanpak door te wijzen op het belang van de opvolging van de adviezen van experts. Het antwoord begint bij “de kennis en ervaring van deskundigen”. Het fundament wordt gevormd door “wetenschappelijke kennis en betrouwbare feiten”. Dat is “de enige verstandige manier”, aldus Rutte. Nu is dit sowieso al niet echt een juiste weergave van de wijze waarop het kabinet de laatste tijd gehandeld heeft. Ondanks het advies van de Federatie Medisch Specialisten vorige week om de scholen te sluiten, hield het kabinet nog lang vast aan de beslissing om kinderen gewoon naar school te laten gaan. Als een van de laatste landen van Europa ging de Nederlandse regering na veel maatschappelijke en politieke druk zondagavond dan toch nog om. Er is veel lef, of wellicht eerder een gebrek aan schaamte, voor nodig om dit te framen als het opvolgen van het advies van experts, zij het alleen al omdat contrasterende adviezen van verschillende experts een politieke keuze noodzakelijk maken. De uiteindelijk genomen beslissing is niet dankzij, maar ondanks het regeringsbeleid tot stand gekomen.
Balans
Achter het gehanteerde frame van experts en wetenschappelijkheid schuilt echter een dieper probleem. Rutte zelf licht alvast, onbedoeld, een tipje van de sluier. Het beleid dat dit kabinet voor ogen heeft is er een van ‘controle’ en niet van totale lockdown. Het is belangrijk te beseffen dat dit geen keuze is tussen twee tegengestelde opties, maar dat beide in elkaars verlengde liggen. Er is een verschil in mate van ingrijpen. De totale lockdown is simpelweg het verder uitbreiden van de vrijheidsbeperkende maatregelen tot het maximale. De keuze wordt daarom niet ingegeven door een afweging tussen twee alternatieven, maar zoals Rutte zelf zo mooi verwoordt: “het zoeken naar de balans”.
"Experts kunnen namelijk heel veel, maar zijn geen politici."
Kosten-batenanalyse
Een totale lockdown kan veel kosten, maar tegelijkertijd is het een hogere vorm van controle met als doel de maximale tegenwerking van de verdere verspreiding van het virus. Een beperktere vorm van controle stelt ons in staat het leven zijn gangetje te laten gaan en kost economisch gezien minder. Het verhoogt echter ook het risico van spreiding. Dit is waar de balans van Rutte op neerkomt; het is een kosten-batenanalyse met aan de ene kant de economische kosten en aan de andere kant het aantal zieken. Daar zullen ook mensen tussen zitten die er niet meer bovenop komen. Welke het zwaarst wordt gewogen is een politieke keuze en dat is precies wat Rutte probeert te verhullen door zijn beleid te framen als de logische uitkomst van de inzichten van experts.
Open kaart
Experts kunnen namelijk heel veel, maar zijn geen politici. Indien Rutte enkel het oordeel van de experts volgt, rijst de vraag waarom we überhaupt nog politici hebben. Het is het bekende verhaal van Rutte, de politicus met gebonden handen omdat de wetenschappers, de experts en de instituten nu eenmaal zeggen wat er moet gebeuren. Maar dit frame verhult dat onze premier absoluut geen gebonden handen heeft. Integendeel, hij maakt wel degelijk keuzes, hij maakt politieke afwegingen, hij kiest voor het een ten koste van het ander. En dat hoort bij politiek leiderschap. De wijze waarop Rutte zich echter achter het advies van experts verschuilt, maakt hem óf een politicus die achter de feiten aanloopt, óf een huichelaar die geen open kaart speelt. Van politiek leiderschap is in ieder geval geen sprake.