Er is iets goed misgegaan met de kinderopvangtoeslag waardoor veel mensen in de problemen zijn gekomen. Dat mag niet meer gebeuren. Het wordt tijd om afscheid te nemen van al die toeslagen.
Door Kay Bemelen
Ongeveer vijf miljoen huishoudens ontvangen een toeslag van de Belastingdienst, zoals zorgtoeslag, huurtoeslag of kinderopvangtoeslag. Jaarlijks gaat het in totaal om 12,8 miljard euro. Dat is 2000 tot 2500 euro per huishouden. Een huishouden bestaat gemiddeld uit 2,1 personen. Dat betekent dat er in Nederland ruim 10 miljoen mensen een toeslag ontvangen; maar liefst 60 procent van de totale bevolking. Er wordt met enorme hoeveelheden geld heen en weer geschoven door de Belastingdienst. En er zijn veel mensen die hiervan afhankelijk zijn. Wat zijn daarvan de voordelen? Het levert natuurlijk veel werkgelegenheid op voor ambtenaren, maar daar houdt het ook wel op.
Hoe kan het dat zoveel mensen een toeslag krijgen? Eigenlijk geeft de overheid toe dat de maatschappij te duur is en dat marktwerking niet zorgt voor prijzen die iedereen zelfstandig kan dragen. De overheid kiest er klaarblijkelijk voor om niets aan die prijzen (van bijvoorbeeld de zorg, opvang of huur) te doen, maar om ruim 10 miljoen mensen te helpen met het betalen ervan. Hierdoor komt jaarlijks bijna 13 miljard euro extra in de zakken van allerlei ondernemers die nota bene publieke taken uitvoeren. Dat is een politieke keuze. En in mijn ogen een slechte. Er is een radicale ommezwaai nodig. Neem bijvoorbeeld de huren. Je kunt er ook voor kiezen om vanuit de overheid een maximale huurprijs per vierkante meter op te leggen. Juristen zullen zeggen dat dat lastig is maar de politiek maakt de wet. En waar een wil is, is een weg.
"Door dit systeem ontstaat een directe relatie tussen de grote en machtige Rijksoverheid en 10 miljoen burgers."
De maatschappij is financieel uit balans geraakt en het antwoord van de overheid is niet maatschappelijk ingrijpen, maar het massaal corrigeren door middel van een grote bureaucratische uitbetalingsmachine. Die politieke keuze heeft nogal wat gevolgen, zoals de hoge uitvoeringskosten en de grote kans op fouten. Door dit systeem ontstaat een directe relatie tussen de grote en machtige Rijksoverheid en 10 miljoen burgers. Als dat fout gaat, kan dat grote gevolgen hebben. Het is namelijk zo dat al die 5 miljoen huishoudens gegevens moeten aanleveren om te bewijzen dat ze recht hebben op een toeslag. Deze gegevens moeten worden verwerkt en vervolgens moeten uitbetalingen op gang komen of stopgezet worden. Allemaal mensenwerk, zowel aan de kant van de ontvangers als aan de kant van de Belastingdienst. Maar mensen - en ook de algoritmes die zij ontwikkelen - maken fouten. Stel dat 99% goed gaat, dan nog gaat het bij 50.000 gezinnen mis. Dat zijn allemaal potentieel dramatische verhalen van gezinnen die kunnen lijken op de verhalen uit de toeslagenaffaire.
Wat kunnen we daaraan doen? In ieder geval ervoor zorgen dat het aantal mensen dat afhankelijk is van toeslagen fors afbouwen door moedig beleid te maken. Eindelijk de huren omlaag en desnoods geld naar de corporaties om dat te realiseren. En zeker niet het corrigeren van te hoge huren via een directe risicovolle relatie tussen burgers en overheid. Een ander voorbeeld: kinderopvang subsidiëren en de ouders alleen een eigen bijdrage vragen als ze dat financieel kunnen dragen. Dat kun je voor de zorg ook doen. Vervolgens kun je belastingvoordelen geven in plaats van eerst geld te innen en het dan weer uit te delen. Zo worden minder mensen afhankelijk van toeslagen. Dan is het nog steeds een hele operatie om alles in goede banen te leiden, maar wel een stuk minder risicovol.