Het patriarchaat - een samenleving waarin de man dominant is - ondermijnt de rol van de vrouw. Dit is een veel gehoorde kreet onder feministen. In de meest extreme vorm van deze samenleving zouden vrouwen geen identiteit hebben en in wezen eigendom zijn. Dat is onacceptabel in deze tijd. Toch kent ook onze maatschappij patriarchale elementen.
Wat feministen hun volgelingen niet vertellen is dat het patriarchaat een aantal voordelen heeft opgeleverd voor vrouwen. Wij denken in een maatschappij te leven waar vrouwen autonomie hebben en hun eigen keuzes kunnen maken zonder de inbreng van mannen. Maar van mannen wordt nog steeds verwacht dat ze vrouwen daarin voorzien; daarom is het systeem patriarchaal.
Mannelijke elite
In een ongelijk patriarchaat hebben vrouwen geen identiteit en worden ze gezien als bezit. Dit type samenleving wordt ook mooi geïllustreerd in The Handmaid’s Tale, een Amerikaanse dramaserie die gebaseerd is op de gelijknamige roman van schrijfster Margaret Atwood. De serie speelt zich af in een akelige nabije toekomst. Hier is het geboortecijfer drastisch gedaald door seksueel overdraagbare aandoeningen en milieuverontreiniging. Een burgeroorlog ontluikt en een totalitair regime van christelijke fundamentalisten grijpt de macht in de Verenigde Staten. Met als gevolg dat het land wordt omgevormd tot een streng religieuze patriarchale samenleving; het wordt bestuurd door een mannelijke elite.
"Het patriarchaat bevoorrecht vrouwen door hen te behandelen als het belangrijkere en zwakkere geslacht."
Familierecht
Moderne westerse samenlevingen zijn echter vaak seculier (niet religieus). Mannen en vrouwen worden grotendeels als gelijk beschouwd. Desondanks blijft het een patriarchale maatschappij. Kijk naar het familierecht. Dat wordt meestal opgesteld om de belangen van vrouwen te behartigen. Wanneer een stel hun huwelijk ontbindt en de vrouw een deel van het vermogen van de man verwerft, is het patriarchaat aan het werk. Vrouwen betalen hiermee een prijs voor het niet dragen van hun eigen financiële onafhankelijkheid; ze leveren een stuk gelijkheid in.
Het achterblijven van de zelfredzaamheid van de Nederlandse vrouw wordt pijnlijk duidelijk door cijfers van het CBS: nog steeds is 40 procent van de vrouwen financieel afhankelijk van een partner of uitkering. Vrouwen houden daarom tot op zekere hoogte vrijwillig en zelf het systeem in stand. In verschillende opzichten bevoorrecht het patriarchaat vrouwen door hen te behandelen als het belangrijkere en zwakkere geslacht, dat ondersteuning nodig heeft.
Geboortebeperking
In een Europa zonder patriarchale neigingen zouden vrouwelijke producten - zoals de anticonceptiepil - in alle Europese landen gewoon worden belast. Vanaf januari is er in Nederland een wetswijziging van kracht gegaan waardoor vrouwen vanaf 21 jaar hun anticonceptie niet meer vergoed kunnen krijgen van de zorgverzekeraar, tenzij er een aanvullende verzekering is afgesloten. Hoe je het ook wendt of keert, de rekening voor geboortebeperking ligt vanaf dit jaar geheel bij de Nederlandse vrouw.
Is dit ongelijkheid? Volgens het Bureau Clara Wichmann wel. Dit is een instelling die opkomt voor een gelijke rechtspositie van vrouwen in Nederland. Volgens dit bureau zorgt het huidige politieke beleid voor financiële ongelijkheid. Over deze kwestie werden zelfs Kamervragen gesteld en werd een petitie in het leven geroepen.
"Misschien kunnen we wat leren van het Zweedse model waarin zestien maanden zorgverlof tussen de partners wordt verdeeld."
Vaderschap
Echter, de kwestie wordt slechts vanuit één kant belicht, namelijk de nadelen die vrouwen ondervinden als gevolg van het tekortschieten van financiële ondersteuning vanuit de staat. Er wordt benadrukt dat vrouwen de financiële verantwoordelijkheid voor een zwangerschap dragen, met een verwijtende ondertoon van ongelijkheid, terwijl mannen tegelijkertijd aan het kortste eind trekken. Als het gaat over zeggenschap over hun vruchtbaarheid en het vaderschap, hebben mannen namelijk de minste keuzemogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan de beperkte keuze in anticonceptie en de geringe mogelijkheden in rechten voor het vaderschap en vaderschapsverlof.
Vrouwen dragen dan wel meer financiële risico’s als het gaat over geboorteregeling, maar tegelijkertijd genieten zij van meer vrijheid en autonomie om een individuele en betekenisvolle keuze te maken voor het krijgen van een kind. Andersom dragen mannen proportioneel gezien een grotere financiële verantwoordelijkheid voor het sociale vangnet dat ontworpen is ter ondersteuning van de zelfredzaamheid van vrouwen. Bijvoorbeeld via uitkeringen en vermogensoverdracht via alimentatie. Tegelijkertijd genieten mannen van hun financiële zelfbeschikking.
Zweeds model
Als vrouwen echt gelijkheid willen, moeten zij meer hun eigen boontjes gaan doppen. Zowel mannen als vrouwen zouden hierdoor meer vrijheid krijgen om een individuele, zinvolle keuze te maken als het gaat om werk-privébalans en gelijke carrièremogelijkheden. Misschien kunnen we wat leren van het Zweedse model waarin zestien maanden zorgverlof tussen de partners wordt verdeeld. Een derde van de mannelijke respondenten in een Nederlandse enquête ziet liever dat dit Zweedse model in Nederland wordt ingevoerd dan het nieuwe Nederlandse model dat in januari werd ingevoerd. Blijkbaar gaat vrouwenemancipatie niet snel genoeg voor de Nederlandse man.