De media lijkt steeds twee groepen te schetsen: zij die de vaccinatieplannen van het kabinet volgen en de antivaxxers die in de ‘fabeltjesfuik’ zijn gekuierd. Het is een stigmatiserend onderscheid tussen mensen die wel deugen (de fatsoensrakkers) en mensen die niet deugen of onwetend zijn. De zorgen om vaccins zouden niet weggezet moeten worden als complottheorieën.
In realiteit zijn er grofweg tenminste vier groepen te onderscheiden: pro-vaccinatie en niet geïnformeerd, anti-vaccinatie en niet geïnformeerd, pro-vaccinatie en geïnformeerd en tenslotte anti-vaccinatie en geïnformeerd. Van een inhoudelijke discussie tussen deze groepen, over de gezondheidsrisico’s aan de ene kant en de individuele vrijheden aan de andere kant, is nog weinig gekomen. Hoe ongeïnformeerd zijn de antivaxxers eigenlijk?
Vaccinatieplicht
Allereerst de vaccinatieplicht. Als het van de Nederlandse Vereniging Poppodia en Festivals afhangt, kun je binnenkort enkel nog concerttickets kopen als je gevaccineerd bent. Bovendien sprak de doorgewinterde mediatijger Neelie Kroes recentelijk in de talkshow M enthousiast over het Orwelliaanse scenario dat er aan een zogenaamd ‘coronapaspoort’ wordt gewerkt. Kroes meldde “dat men enkel nog internationaal kan reizen als men kan aantonen dat zij gevaccineerd zijn’’. Opmerkelijker is dat de ethische kant van het verhaal in zijn geheel aan de redactie van de show voorbij is gegaan. Waar blijft een kritische noot? Betekent dat dit soort plannen maatschappelijk draagvlak hebben, zonder geïnformeerd tegengeluid? Er wordt weinig weerwoord gegeven in M, wat de bevolking zelf ook niet aan het denken zet. Bovendien blijft een brede vertegenwoordiging van het volk tijdens dit debat, met name het standpunt van geïnformeerde jongeren, opnieuw achterwege.
"Sommigen zullen zich afvragen hoe we ineens tot deze massale vaccinatie zijn gekomen terwijl het credo medio zomer nog groepsimmuniteit was."
Veiligheidsmarges
Terwijl overheden zich vastbijten in onderhandelingdeals met farmaceuten, vergeten ze de burgers mee te nemen in deze beslissingen. Een indirecte vaccinatieplicht werd desondanks niet gesteund vanwege het gebrek aan draagvlak voor de vaccinatie. De ethische en individuele overwegingen daargelaten. Sommigen zullen zich afvragen hoe we ineens tot deze massale vaccinatie zijn gekomen terwijl het credo medio zomer nog groepsimmuniteit was. Hoewel groepsimmuniteit onhaalbaar is, vragen veel mensen zich namelijk nog af hoe veilig deze vaccins zijn. Dat is geen gekke gedachte als je beseft dat in tegenstelling tot andere geneesmiddelen die normaliter aan zieke patiënten worden toegediend, vaccins worden toegediend aan gezonde mensen. Ze vereisen daarom zeer hoge veiligheidsmarges.
COVID-19 vaccin
Veel antivaxxers maken zich zorgen over de effectiviteit van een vaccin. Wetenschappelijke data uit het verleden tonen aan dat het nog te vroeg is om al je geld op het vaccin in te zetten. Een reden voor het falen van meerdere vaccins tegen virussen die de luchtwegen aantasten is dat de meeste vaccins direct worden geïnjecteerd. Hierdoor zetten deze via het bloed het immuunsysteem aan het werk. Terwijl de eerstelijns immuniteit die via het slijmvlies in de luchtwegen opereert niet wordt geactiveerd. Hierdoor is de antilichaam-afgifte - die specifiek is voor de slijmvliezen in de luchtwegen - minimaal en ben je niet volledig beschermd. Een vaccin bootst dus niet de normale infectieroute van het virus via de slijmvliezen na waardoor specifieke antilichamen, die de binding van SARS-CoV-2 aan het luchtwegepitheel normaal gesproken verhinderen, niet worden geproduceerd. Een recent onderzoek heeft aangetoond dat antilichamen samenhangen met bescherming tegen COVID-19. Een alternatief zou dus kunnen zijn om een vaccin te ontwikkelen dat gegeven kan worden via de neus of mond. Zo wordt de afgifte van antilichamen in het slijmvlies nagebootst om de immuniteit tegen COVID-19 te vergroten. Hier wordt momenteel aan gewerkt.
"Kritische geluiden, mits goed geïnformeerd, zijn op zijn plaats."
Bijwerkingen
Naast de effectiviteit van de huidige COVID-19-vaccins, zijn de mogelijke bijwerkingen ook een belangrijk punt van discussie. In 2009, tijdens de Mexicaanse griep, werd er namelijk al eerder op een hoog tempo een vaccin ontwikkeld. Uit meerdere grootschalige wetenschappelijke studies bleek het Pandemrix-vaccin later in verband te zijn gebracht met een verhoogd risico op het krijgen van auto-immuun gerelateerde narcolepsie, met name bij kinderen. De vraag is waarom het Europees Geneesmiddelenbureau de implementatie van dit vaccin heeft goedgekeurd. Een aantal studies beweert dat de bescherming van het vaccin tegen de Mexicaanse griep mogelijk opweegt tegen het risico van bijwerkingen van het Pandemrix-vaccin. Toch kunnen we dit daadwerkelijk pas vaststellen als er langdurige onderzoeken zijn geweest waarbij mensen voor decennia achtereen zijn opgevolgd. Kritische geluiden, mits goed geïnformeerd, zijn dus op zijn plaats. Veel kandidaat-vaccins tegen COVID-19 zijn namelijk ook op een hoog tempo ontwikkeld.
Nanotechnologieën
Sommige mensen maken zich ook zorgen om de technologie achter de vaccins. Slechts tien procent van de kandidaatvaccins zijn ontwikkeld op een traditionele wijze. Maar in een ander deel van de coronavaccins zijn nieuwe nanotechnologieën toegepast. De reden hiervoor is dat deze sneller ontwikkeld kunnen worden en eenvoudig aan te passen zijn aan virusmutaties. Deze vaccins zijn grotendeels nog in de preklinische onderzoeksfase omdat de meeste van deze vaccins nog niet zijn getest in mensen. Een uitzondering zijn mRNA-vaccins die de afgelopen dertig jaar in ontwikkeling zijn geweest en zelfs al klinisch zijn getest, maar de technologie is niet eerder goedgekeurd. Bedrijven als Moderna en Novavax zijn tot de eerste fase van de twee vereiste fases van het klinische onderzoek in mensen gekomen.
"Hoe ver kunnen we de solidariteit nog rekken in de huidige anderhalvemetermaatschappij?"
Groepsimmuniteit
Hoe zit het met de bijna twee miljoen mensen die hersteld zijn van het virus? Waarom horen we niets meer over groepsimmuniteit, een argument dat veel tegenstanders van de vaccins gebruiken? Het concept werd in maart al als onhaalbaar beschouwd. Over groepsimmuniteit tegen het COVID-19-virus kunnen we pas spreken als 60 tot 70 procent van de mensen immuun is, terwijl “een klein percentage, maar 5 tot 6 procent van de mensen, antistoffen heeft’’, aldus IC-arts Diederik Gommers. In de podcast Vraag het Gommers geeft de arts aan: “Als de GGD op grote schaal gaat testen op antistoffen zullen er misschien minder coronavaccins nodig zijn. Het kan in ieder geval de acute behoefte van vaccins voor massale inenting van de Nederlandse bevolking wat verlichten. En vanuit de eerste golf hebben we in RIVM-onderzoek gezien dat mensen zeker acht maanden antistoffen tegen het COVID-19-virus hebben’’. Al zal het niet meteen de nood ledigen.
De roze olifant
Het is de vraag of er ooit voldoende wordt gevaccineerd om het coronavirus definitief te weren. Het is aannemelijker dat het nieuwe coronavirus bij ons blijft en onderdeel wordt van het scala aan winterse seizoensgebonden influenzavirussen. Met het vaccin wordt de illusie gewekt dat we het virus kunnen verbannen. Gommers beredeneerde in deze het volgende: “Als het vaccin bij iedereen antistoffen opwekt en iedereen zou het nemen, dan heeft het virus geen gastheer meer. En als het geen levende cellen meer heeft kan het niet overleven. Als we het virus willen laten uitsterven, is dat bijna een onbegonnen zaak’’.
Solidariteit
De discussie over de coronavaccins is een lastige omdat het politiek-maatschappelijke krachtenveld het wetenschappelijke vertroebelt. Bovendien zijn de gevolgen op het welzijn en de individuele vrijheid veel minder te duiden dan de beeldende tragiek van emotionele getuigenissen. Intussen leiden gepolariseerde debatten met stigmatiserende labels op kritische stemmen tot een eenzijdig gesprek. Niet verwonderlijk dat mensen afwachtend zijn en het draagvlak voor rijksvaccinatie onvoldoende blijkt. Laat staan dat een voorwaardelijk vaccinatiebeleid via een zogenaamd ‘coronapaspoort’ het volk tot de verbeelding spreekt. Kritische geïnformeerde vragen over de rekbaarheid van solidariteit zijn voelbaar maar worden uit de weg gegaan. Hoe ver kunnen we de solidariteit nog rekken in de huidige anderhalvemetermaatschappij als we niet met elkaar in een open gesprek blijven?
Dr. Rachel Elands is epidemioloog.
Comments