Het Verenigd Koninkrijk is het land waar de Industriële Revolutie begon, waar vaccinatie en antibiotica ontdekt werden en waar het wereldwijde web is uitgevonden. Tegelijkertijd is het een land dat sterk vasthoudt aan tradities. Lange tijd leek dit de kracht van de Britten: vernieuwen en moderniseren zonder tradities te verliezen. Met de Brexit lijkt het alsof nostalgie en traditie gewonnen hebben van vernieuwing.
Brexit
In 1973 trad het Verenigd Koninkrijk (VK) toe tot de EEG (wat later de EU zou worden). Het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken voerde van tevoren een grondige analyse uit over de invloed die deze toetreding zou hebben op de soevereiniteit van het land. Conclusie: op veel vlakken zou er inderdaad aan formele soevereiniteit ingeleverd worden, maar daadwerkelijke invloed en macht wogen zwaarder. Het was een keuze gebaseerd op de toenmalige situatie in het land, gericht op de toenmalige problemen. Enkele weken verwijderd van de Brexit is een grootschalige, actuele en feitelijke afweging als deze ver te zoeken.
Het Britse Lagerhuis is hierdoor in een ingewikkelde situatie beland. De deal die premier May met de EU heeft gemaakt krijgt geen meerderheid, een nieuw referendum krijgt geen meerderheid en de Brexit afblazen krijgt ook geen meerderheid. Het enige waar het Lagerhuis het over eens is, is dat er geen no-deal Brexit mag komen. Hoe de parlementariërs dit laatste willen voorkomen zonder één van die andere drie opties te kiezen, is niet duidelijk. Een no-deal lijkt steeds onvermijdelijker.
"Het Britse rijk was het grootste wereldrijk uit de geschiedenis."
Zelfbewustzijn
Het huidige VK is onherkenbaar in vergelijking met 2012, toen de Olympische Spelen in Londen waren. Tijdens de openingsceremonie presenteerde het VK zichzelf met een droomvlucht door de Britse cultuur van de afgelopen eeuwen. Britten waren trots op het industriële verleden, maar lieten ook zien wat dit met het klimaat en het landschap had gedaan. We zagen dat het Britse wereldrijk gebouwd was door mensen uit alle gebieden en koloniën, niet alleen door de Britten zelf. De NHS, het nationale ziekenfonds, werd met trots gepresenteerd als hoeksteen van de Britse samenleving.
Hoe kan een land dat zichzelf nog geen zeven jaar geleden met zoveel zelfbewustzijn en humor aan de wereld presenteerde nu zo negatief en in zichzelf gekeerd zijn? Hoe kan het VK zich nu zo laten leiden door ideologische overwegingen en alle waarschuwingen over de gevolgen van de Brexit naast zich neerleggen?
Remmende voorsprong
Het antwoord op deze vragen gaf historicus Jan Romein al in 1937. Hij beschreef ‘de wet van de remmende voorsprong’: het idee dat een voorsprong ertoe leidt dat innovatie en vooruitgang langzamer gaan of wegvallen. Als beste voorbeeld noemde hij de eerste straatverlichting in Londen, die nog steeds op gas liep terwijl de meeste Europese steden al elektrische straatverlichting hadden.
Meer dan een eeuw lang was het VK het land met de grootste voorsprong. Het Britse rijk was het grootste wereldrijk uit de wereldgeschiedenis en Londen was het centrum van de sociale en wetenschappelijke ontwikkelingen in dit rijk. In Londen werd het idee van een moderne, dienstbare politiemacht ontwikkeld, Darwin presenteerde hier zijn evolutietheorie en de medische wetenschap ging er met sprongen vooruit.
"De eeuwenlange voorsprong heeft de politiek van het VK geremd."
Ingehaald
Vanaf het begin van de twintigste eeuw werden de Britten langzaam ingehaald door de rest van Europa en de Verenigde Staten, ook op politiek en maatschappelijk vlak. Het VK democratiseerde, maar behield een House of Lords (de Britse Eerste Kamer) waar vandaag de dag bisschoppen en edellieden nog steeds onderdeel zijn van de democratische besluitvorming. Toen koloniën zichzelf over de hele wereld onafhankelijk maakten van Europese landen, wisten de Britten een Gemenebest op te zetten; een soort vereniging van landen waar koningin Elisabeth nog steeds het staatshoofd is.
Doordat de Britten altijd wonnen of voorop liepen, hebben ze nooit op een fundamenteel niveau hoeven reflecteren op hun eigen cultuur en verleden. Dat gebeurde in Frankrijk en Duitsland wel, vaak na het verliezen van een oorlog tegen het VK.
Onbekende toekomst
Samen met al die bewaarde tradities zoals Beefeaters bij de Tower of London en de wisseling van de wacht bij Buckingham Palace zijn ook dieper in het Britse bewustzijn oude ideeën blijven hangen. Hierdoor is het voor een deel van de Britten niet te verkroppen dat het VK geen wereldrijk meer is. Laat staan de gedachte dat het VK baat zou kunnen hebben bij lidmaatschap van de EU.
De realiteit - in de vorm van Brexit - haalt het VK nu in. Haar verleden staat besluitvorming in de weg. De eeuwenlange voorsprong heeft de politiek van het VK geremd. Door nostalgie en traditie stevent het Rijk waar ooit de zon nooit onderging af op een onbekende toekomst.