Op 20 maart zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten: de volksvertegenwoordiging van de provincie. Hoe werkt het? Waar stem je eigenlijk voor? Waarover beslist de provincie en waarom kan je tijdens deze verkiezingen volgens oppositiepartijen ‘afrekenen’ met het kabinet Rutte III? GeenKwats zocht het uit en bracht de basis in kaart.
De gemeenteraad beslist over huisvesting, sluitingstijden van cafés of het drukke kruispunt in het centrum. De zorg en arbeid zijn daarentegen voorbeelden van taken van de landelijke overheid. Maar ruimtelijke inrichting is een van de kerntaken van de Provinciale Staten. Mag Schiphol verder uitbreiden? Krijgt de natuur wel genoeg ruimte? Belangrijk als je natuurliefhebber bent of dichtbij een vliegveld woont. Daarnaast is er een rol voor de provincie bij herindelingen van gemeenten. Een ander voorbeeld is dat de provincie verantwoordelijk is voor het openbaar vervoer. Ze moet - vaak in samenwerking met de gemeente of het Rijk - zorgen dat alles goed bereikbaar is en dat tunnels en bruggen goed onderhouden worden. Tot slot zijn ook monumentenzorg en de zorg voor schone lucht en bodem voorbeelden van taken van de provincie.
‘Mini-parlement’
Alle Nederlanders vanaf achttien jaar mogen hun stem uitbrengen voor de provincie waarin zij wonen. Het opkomstpercentage bij deze verkiezingen ligt al jaren rond de 50 procent. Net als bij de landelijke verkiezingen, worden elke vier jaar nieuwe Provinciale Statenleden gekozen. De omvang van zo’n provinciaal ‘mini-parlement’ hangt af van het aantal inwoners: Zeeland heeft het kleinste inwonersaantal en krijgt 39 zetels en een grote provincie als Zuid-Holland krijgt er 55. De overige provincies zitten daar tussenin of hebben er ook 55. In totaal worden er 570 Statenleden gekozen.
"De televisiedebatten dienen maar één doel: partijstemmen winnen voor de verkiezingen van 20 maart."
Gedeputeerde Staten De gekozen Statenleden vormen als het ware de Tweede Kamer van de provincie. Net zoals zij de landelijke regering kiest, kiest de Provinciale Staten het dagelijks bestuur van de provincie: de Gedeputeerde Staten. De ‘premier’ van de Gedeputeerde Statenleden is de Commissaris van de Koning. Fun fact: alleen in Limburg heeft die een andere naam. Daar heet hij of zij de Gouverneur. Vervolgens controleren de Provinciale Statenleden – wederom net als de Tweede Kamerleden – of de Gedeputeerde Statenleden hun werk goed doen.
Eerste Kamer Het tweede belangrijke stemrecht van Provinciale Statenleden is het recht om de leden voor de Eerste Kamer (of senaat) te kiezen: het orgaan dat wetten die door de Tweede Kamer zijn aangenomen goed- of afkeurt. Dat doen Statenleden binnen drie maanden na hun aanstelling en daarbij geldt dat een stem uit een provincie met veel inwoners zwaarder weegt dan een uit een provincie met weinig inwoners.
Het enige dat senatoren doen is wetten uit de Tweede Kamer beoordelen. Het is dus eigenlijk vreemd dat Eerste Kamerlijsttrekkers op televisie debatteren over zaken als een CO2-heffing; zij gaan daar helemaal niet over. Deze debatten dienen maar één doel: partijstemmen winnen voor de verkiezingen van 20 maart.
"Een meerderheid in de Senaat betekent dat de coalitie in de Tweede Kamer het erg moeilijk krijgt om nieuwe wetten te maken."
‘Afrekenen’ Eerste Kamerleden worden dus indirect gekozen. Senatoren staan daardoor wat verder van de dagelijkse politiek af en zijn hierom onafhankelijker, zo is de gedachte. In de praktijk stemmen Statenleden – als hun partij een landelijke variant heeft – natuurlijk altijd op iemand van hun eigen partij. Daar wordt het interessant voor oppositiepartijen in de Tweede Kamer. Een meerderheid in de Senaat betekent namelijk dat de coalitie in de Tweede Kamer het erg moeilijk krijgt om nieuwe wetten te maken. Op die manier kan de kiezer ‘afrekenen’ met de coalitiepartijen in het parlement. Wellicht niet waar de Provinciale Statenverkiezingen voor bedoeld zijn, maar er staat dus meer op het spel dan ‘saaie’ onderwerpen als het onderhoud van tunnels en monumenten.
Geïnteresseerd in onze andere Voor Dummies-artikelen? Klik dan hier.