We mogen weer: de borden zijn geplaatst, de posters zijn besteld en de lijm is nog vloeibaar. Eens in de zoveel tijd mogen wij als brave burgers ons eeuwenlang bevochten kruisje zetten. Het moment waarop dat het meest dichtbij komt, is toch wel met de gemeenteraadsverkiezingen. Ineens staat je kapper of je buurman op de lijst. Gek eigenlijk, want je hebt ze nog nooit over politiek horen praten.
Als je een enigszins rurale achtergrond hebt, ken je ze vast wel; de heren met aanzien uit het dorp. Zij die voorzitter zijn van een lokale vereniging en de vrijwilligers ‘faciliteren’ (ofwel het vuile werk laten opknappen). Zij die belangen hebben in lokaal vastgoed; belangen waar de heren hard voor hebben moeten erven. Zij waarvan de zonen Prins Carnaval worden en de dochters trouwen met de telgen van de andere gegoede heren. Nee, ik schets geen beeld uit 1918, maar de hedendaagse situatie in de periferie van het land. Limburg in mijn geval. Het zijn vaak deze heren die de lokale politiek beheersen en met de scepter zwaaien. Vanuit hoge posities bij verschillende - vaak lokale - partijen speelt deze kleine minderheid het politieke spel.
"Het fundament van politiek is keuzes maken; of/of, niet en/en"
Op inhoud kun je deze mensen nauwelijks aanspreken; een discussie op basis van argumenten bloedt meestal dood voordat deze gestart is. Verkiezingsprogramma’s zijn daarentegen bloedeloos: ‘Genoeg voorzieningen!’, ‘Stimuleren van de werkgelegenheid!’, ‘Een gezond financieel beleid!’, ‘Veilige buurten!’ Tja, wie is daar nu op tegen? De strategische visie om deze uitgangspunten te realiseren is nergens te bekennen. Bij navraag is ‘investeren’ steeds het antwoord. Het fundament van politiek is echter keuzes maken; of/of, niet en/en. ‘Wij kiezen voor de mensen’ roepen de heren. Maar met loze beloftes doe je niemand een plezier.
Hoe kan het anno 2018 nog zo lijken op een eeuw geleden? De mechanismen zijn in al die tijd nauwelijks veranderd. De gemiddelde burger is natuurlijk niet van de politieke inhoud, gedegen argumentatie en een afgewogen zoektocht naar de beste politieke keuzes. Maar als de politiek dichtbij komt, wordt die plotseling een stuk interessanter. De kapper of de buurman; die zijn zeker te vertrouwen. Gezichtsrepresentatie noemen ze dat.
Zo worden kieslijsten samengesteld; minutieuze strategische spreidingsplannen over de verschillende kernen, wijken en verenigingen, vanuit een puur electorale gedachte. Lijstverbindingen tussen partijen worden aangegaan om dit effect nog eens te versterken. Stel een lijst samen met dertig bekende gezichten en je vergaart automatisch al veel stemmen zonder dat een letter van een verkiezingsprogramma is gelezen (dat kun je immers beter voorkomen). De gegoede heren strikken met gemak tussen de soep en de aardappelen hun kandidaten: ‘Zeg Harry, jij bent toch wel een toffe peer, een gedragen gozer. Zou jij bij ons op de lijst willen, want wij kunnen je hulp goed gebruiken.’
"De kapper of de buurman; die zijn zeker te vertrouwen. Gezichtsrepresentatie noemen ze dat"
Representatie binnen een democratisch systeem betekent iets anders dan dat je in dezelfde straat woont, lid bent van dezelfde vereniging of elkaar persoonlijk kent. Het fundament van een werkende representatieve democratie is dat kiezers vertegenwoordigd worden in hun belangen en deze kunnen uiten. Voorwaarde is dat er discussie moet zijn over de inhoud van verschillende belangen. En dat er naar elkaar geluisterd wordt als het gaat om de afwegingen die daarbij komen kijken. Het lijkt logisch. Helaas is de praktijk anders.
Partijen die leunen op gezichtsrepresentatie krijgen in kleinere gemeenten steeds weer opnieuw voet aan de grond. Zo worden heren raadsleden en worden raadsleden wethouders. Wethouders die er vaak alleen voor staan, niet kunnen schakelen en sparren met afdelingen van landelijke politieke partijen, niet kunnen opschalen en niet willen hervormen. Heren die zichzelf steeds opnieuw moeten uitvinden en een karikatuur worden van kleine belangen. Maar gelukkig weet die wethouder wel dat die stoeptegel voor mijn deur scheef ligt.