Ook in 2017 zal het Achtuurjournaal een ware horrorshow worden. Ware het Poetins expansiedrift, de slag om een Islamitisch kalifaat, of Kim Jong-un’s nieuwe langeafstandsspeelgoed: de rilling die ons langzaam bekruipt door het eigentijdse onheil zet gewoon door. ‘Onbegrijpelijk!’, roepen we collectief naar de NOS-presentator als het zoveelste diplomatieke fiasco zich voordoet. De tijd dringt om ruimte te maken in onze boekenkasten voor Tim Marshall’s deterministische visie op de geopolitiek. Prisoners of Geography: Ten Maps That Explain Everything About the World biedt de context voor het nieuws van het komend jaar.
Het aardoppervlak is het speelveld van de politiek. Haar bergen, rivieren, oceanen, ijskappen, woestijnen, en vlaktes definiëren nog steeds vele grenzen van het politiek handelen. In Prisoners of Geography verdeelt de Britse journalist Tim Marshall de aardbol in een tiental kaarten, waar hij laat zien dat de grond onder onze voeten bepalend is voor hedendaagse conflicten. Zijn twee jaar oude analyse was nog nooit zo noodzakelijk.
Geografisch verstand
Bijna alle politieke en militaire hotspots, zoals Rusland, China, West-Europa, het Midden-Oosten, en de Noordpool, passeren de revue. Poetins annexatie van de Krim was bijvoorbeeld volgens Marshall onontkoombaar. Het boek excuseert Poetins ondiplomatische aanpak dan ook vanwege de historische Russische hunkering naar een warmwaterhaven. De dichtvriezende havens van de Russische beer hakken jaarlijks namelijk flink in de portemonnee van de federatie. Het was geografie die Poetin dwong zijn blik op Sebastopol te vestigen: ‘Het maakt niet uit of de ideologie van degene in macht tsaristisch, communistisch of […] kapitalistisch is – de havens vriezen nog steeds dicht’, aldus Marshall.
De vele conflicten in het Midden-Oosten zijn zo ook (deels) te verhalen op de verschillende verdragen die door de Volkenbond aan het einde van WO I onderschreven zijn. Hier werden grenzen dwars door culturele en geografische scheidslijnen getrokken. Het gebrek aan geografisch verstand is volgens Marshall vaak een reden voor politieke worstelingen of het onbegrip hiervan: ‘De Europeanen gebruikten inkt om kunstmatige grenzen te tekenen op de kaart […] Nu probeert men [de grenzen] opnieuw te tekenen met bloed’.
Realpolitik
Volgens Marshall blijft de VS nog lange tijd een absolute supermacht, vereist Chinese overleving economische invloed in Afrika, zal Tibet nooit onafhankelijk zijn, en gaat het islamitisch fundamentalisme nergens naartoe als de gefingeerde grenzen in de Oriënt ongewijzigd blijven. Prisoners of Geography is daarom een sobere, doch noodzakelijke visie. In een tijd van heetgebakerde ideologieën weet Marshall alles te deduceren naar realpolitik: de politiek is volgens Marshall niets meer dan een kosten-batenanalyse. Voor velen is dit een ontnuchterende uitweg om van de mondiale politieke ravage een zinnig geheel te maken.
Hoewel Marshall het belang van het internet en nieuwe technologieën in de mondiale politiek niet ontkent, voorziet hij ook in de toekomst geografisch gedefinieerde conflicten. Oorlogen om drinkwater en diplomatieke spanningen over de natuurschatten die de smeltende polen blootleggen zijn aannemelijke scenario’s volgens de auteur. Het boek verwijdert verhitte emoties en sentimenten uit het politieke debat en laat slechts een geografisch skelet over. Hier zit tevens een handicap in Marshalls redenering.
Schaakbord
Het boek is ambitieus en met de subtitel Ten Maps That Explain Everything About the World noodzaakt Marshall zichzelf om korte bochten te nemen. Het is een uitgeklede verslaglegging van geopolitieke discussies. Politieke academici zullen ontzet wijzen op de psyche van staatsleiders en andere bepalende factoren, zoals politieke besluitvorming en het cognitieve element van de geopolitiek.
Terecht, politiek wordt niet enkel geleid door bomen, kanalen, en heuvels, zoals Marshall soms laat lijken. De culturele, economische, en psychologische componenten zijn minstens zo belangrijk, en het wegcijferen van ideologie uit de analyse lijkt in eerste instantie naïef. Pure machtspolitiek is iets van politici zelf, maar Marshall wijst de constanten aan die relevant blijven ongeacht welke politicus aan de macht is of welke ideologie heersend is. Met een angstaanjagend vlotte pen schetst de journalist een compleet beeld van de wereld van nu – iets dat het nieuws zelden klaar speelt – aan de hand van de vaak vergeten geografische factor. Hij slaagt erin om politieke conflicten en discussies te voorzien van een fundamenteel, maar veelal ontbrekend kader: de aarde. Zonder deze kennis zou de politiek een schaakspel zonder schaakbord zijn. Onspeelbaar.