Het Chinese straatbeeld heeft een transformatie ondergaan. Ditmaal niet door wolkenkrabbers, mondkapjes of schreeuwerige neonreclames, maar door het gigantische gebruik van smartphones. Overal zie je voorovergebogen hoofden. Aangezien Facebook, YouTube, WhatsApp en zelfs Google in China niet toegankelijk zijn, is het de vraag: waar worden hier al die MB’s aan besteed?
Als deel van het zogeheten Golden Shield-censuurproject begon de Chinese staat bijna tien jaar geleden het internetverkeer van haar burgers te reguleren. De Communistische Partij van China beschouwde het internet als een broedplaats van informatie die schade kon toebrengen aan de staat, de nationale veiligheid en de publieke orde. De Chinese overheid creëerde daarom een verzameling van censuurmechanismes die de Chinese burger moet beschermen tegen de ‘gevaren’ van het web. Dit censuurfenomeen kreeg als snel de bijnaam de ‘Great Firewall’.
Tot groot ongenoegen van de Chinese internetgebruikers betekende dit dat ook de websites en apps van onder andere Facebook, Twitter, YouTube, Google, WhatsApp, Netflix en vrijwel alle pornonetwerken verboden werden. De collectieve Chinese moraal mocht immers niet worden bedorven door ongecontroleerde kapitalistische informatiestromen.
Na-apers
China’s Great Firewall creëerde een appvacuüm, maar dat werd al snel gevuld met soortgelijke look-a-like apps van eigen bodem. Voor elke geblokkeerde Amerikaanse app bestaat inmiddels wel een Chinese variant. Zo konden bij een gebrek aan Facebook, Twitter en Instagram de Chinese social media-platformen Sina Weibo, Renren en PengYou floreren. Maar het bleef niet bij namaak.
In 2014 beschreef de Chinese entrepreneur Shaun Rein in zijn boek The End of Copycat China dat de web- en appdevelopers in zijn land zich steeds meer richten op creatieve innovaties, en minder op het kopiëren van populaire Amerikaanse producten. Twee jaar later wordt Rein in het gelijk gesteld. In het afgesloten digitale ecosysteem ontwikkelden apps die zelfs de functionaliteiten van hun westerse varianten overstegen. De eerste superapps zagen het daglicht, met WeChat (origineel: Weixin, 微信) als protagonist.
Superapp
De internetgigant Tescent (origineel: Tengxun, 腾讯, letterlijke vertaling: stijgende informatie) bracht in 2011 WeChat uit in de Chinese appstores. WeChat was oorspronkelijk een chat-app, vergelijkbaar met WhatsApp. Binnen vijf jaar is de app uitgegroeid tot een ware alleskunner. Zij biedt functionaliteiten vergelijkbaar met die van Facebook, Twitter, de ING Bankieren-app, Uber, Tinder en Maps. Het betalen met WeChat is al gebruikelijk in vele Chinese winkels, webshops en het openbaar vervoer. Zelfs voor het geven van een verjaardagscadeau hoeft de gebruiker de deur niet meer uit, want ook dat kan via de app.
De meest opmerkelijke mogelijkheden van WeChat zijn in de westerse appwereld vooralsnog onontgonnen terrein. Via de superapp kunnen gebruikers in de grote Chinese steden met de CityServices-module bijvoorbeeld ziekenhuisafspraken maken, visumaanvragen indienen, boetes en belastingen betalen, aangifte doen en boeken zoeken in de bibliotheek.
Het enige wat nog indrukwekkender is dan WeChats functionaliteiten zijn haar gebruikerscijfers: 1 miljard unieke accounts, 800 miljoen actieve gebruikers in China en 70 miljoen actieve gebruikers buiten de Chinese landsgrenzen.
Perfect, zo’n superapp. Toch?
Advertentie-goudmijn
Helaas komt WeChat met de ultieme prijs: het einde van de gegevensbescherming. Chinese apps zijn ontwikkeld onder de strikte censuurswetgevingen, wat inhoudt dat de Chinese staat toegang heeft tot alle gebruikersgegevens. In het geval van de all-in-one app WeChat betekent dit niet alleen inzicht in je contactenlijst en berichten, maar ook persoonlijke foto’s, video’s, zoekgeschiedenis, bankgegevens, dategeschiedenis, betalingsverkeer, GPS-locatie, agenda, medische gegevens, mediagebruik en nog veel meer.
De privacy van WeChat-gebruikers wordt nog verder aangetast door de bedrijven die adverteren op de app. Doordat bedrijven weten waar hun consumenten over praten en hun geld aan spenderen, kunnen zij gerichter adverteren. WeChat is hierdoor een goudmijn voor adverteerders.
Facebook ook een superapp?
Hoewel het gebruik van WeChat in de lift zit, kent de niet-Chinese wereld nog geen soortgelijke superapp. De vergelijking met de expansiedrift van Facebook is natuurlijk snel gemaakt. Niet alleen tracht het Amerikaanse social mediabedrijf verschillende apps en functies met elkaar te verbinden, ook probeert het gebruikersgegevens in toenemende mate te verkopen aan andere commerciële partijen. Ondanks dat Facebook (nog) geen censuur en surveillance door een politieke entiteit kent, begint het sociale netwerk steeds meer overeenkomsten te vertonen met WeChat.
Gelukkig verloopt de functie-uitdijing van Facebook (en andere internetbedrijven) nog stroef. Zo werd niemand enthousiast van de integratie van de SMS-functie in Facebook Messenger. Het verzoek dat alle Whatsapp-gebruikers in augustus kregen om gegevens met Facebook te delen voor gerichte advertenties werd zelfs massaal afgewimpeld. Blijkbaar staat nog niet iedereen te wachten op een superapp.
Jaloezie
WeChat is meer dan een simpele social media-app of chattool. Op het Chinese vasteland heeft de app een digitale revolutie ingeluid, die de manier waarop de Chinezen communiceren en consumeren ingrijpend veranderd heeft. Ondanks dat de Chinese burgers zijn gebonden aan strenge censuur, zijn zij binnen hun nationale intranet wel van alle digitale gemakken voorzien. In tegenstelling tot de gemiddelde westerse smartphonegebruiker lijken de Chinese WeChatters zich nauwelijks druk te maken over het opgeven van gegevensbescherming. Voorlopig kijken de grote westerse techbedrijven jaloers naar hun Chinese tegenhangers. In hoeverre zij de Chinese superapps gaan na-apen zal nog moeten blijken.
***
[Kader 1]
De Great Firewall omzeilen
De eenvoudigste manier voor Chinezen om de Great Firewall te omzeilen is door een VPN (Virtual Private Network) te gebruiken. Hoewel de Chinese overheid in hoog tempo VPN-services uit de lucht haalt, zijn er altijd wel beschikbare netwerken te vinden op het web. ExpressVPN en VPN.AC bijvoorbeeld worden veelgebruikt om de alziende Chinese overheid op een afstand te houden.
[Kader 2]
Zelf WeChat downloaden?
Dat kan heel gemakkelijk via de Google Play Store of App Store van Apple. De WeChats-servers zijn echter allemaal gevestigd in China. Dit betekent dat zowel de Chinese regering als de aangesloten bedrijven toegang hebben tot de gegevens en berichten van WeChat-gebruikers buiten China. Berichtjes sturen over Tibet kan daardoor leiden tot het plotseling blokkeren van je account.
***
Dit artikel is gepubliceerd in het vakblad InformatieProfessional, issue 8, 2016
Superapp WeChat: voorbij het imitatiestadium by Vincent Janssen is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.