Het is weer campagnetijd. De Provinciale Statenverkiezingen hebben plaatsgemaakt voor de Europese Parlementsverkiezingen. En in de VS draait de propagandamachine voor de presidentsverkiezingen van 2020 inmiddels op volle kracht. Al die campagnevoerende politici beloven veel werk voor factcheckers; het nepnieuws vliegt je om de oren.
Bij overheden zit de schrik er goed in. De verkiezingen in Nigeria dit jaar waren een shit show: ‘nepnieuws op steroïden’, aldus The Guardian Nigeria. En in India – waar ze in mei naar de stembus gaan – maken ze zich op voor grootschalige misinformatiecampagnes via WhatsApp. Ons eigen ministerie van BZK kon het daarom niet nalaten om een campagne tegen nepnieuws te starten. Ondanks dat het Rathenau Instituut vorig jaar nog heeft aangetoond dat de politieke invloed van nepnieuws in Nederland reuze meevalt.
"Al die voorbereidingen, voorlichtingscampagnes en technische innovaties moeten zich nu gaan bewijzen."
Voor de sociale mediaplatformen is deze reeks verkiezingen hun moment om te schitteren. Gloednieuw advertentiebeleid, nóg betere contentmoderatoren en meer transparantie; Facebook gaat all-in. En dat moet ook wel; na de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 deed het platform al de belofte om nepnieuws hard te zullen aanpakken.
Toch maken vele ambtenaren – op nationaal en Europees niveau – zich grote zorgen over de aankomende Europese Parlementsverkiezingen, weet de krant Politico. De kans is volgens de ambtenaren groot dat het ergens misgaat in de 27 gelijktijdige verkiezingen in mei. De laatste verkiezingen vonden plaats in 2014 en toen zag de wereld er heel anders uit. Al die voorbereidingen, voorlichtingscampagnes en technische innovaties moeten zich nu gaan bewijzen.
Desondanks blijft het voor online trollen en propagandatovenaars prijsschieten. Al die transparantie – van overheden en social media-platformen – is misschien niet zo’n verstandige zet geweest. Want professionele campagnevoerders hebben alle tijd gehad om te bedenken hoe ze hun propaganda op een nieuwe manier voor het voetlicht kunnen brengen. Hoe kan iemand als Roger Stone, de oud-adviseur van president Trump, anders zolang meedraaien? Hij moet wel over enorm veel aanpassingsvermogen beschikken. Er was zelfs een mediaverbod nodig om hem het zwijgen op te leggen.
"Wat het hoogtepunt van de wereldmarkt had moeten worden – de liberale climax – wordt nu een gereguleerd doolhof."
Met al die maatregelen tegen nepnieuws graven we het graf voor het internet. Wat is er toch gebeurd met die belofte van het wereldwijde web? Die open sandbox waar alles mocht en kon? Beetje bij beetje maken we ons internet kleiner met wetgeving, beleidsplannen, zwarte lijsten en mediaverboden. Wat het hoogtepunt van de wereldmarkt had moeten worden – de liberale climax – wordt nu een gereguleerd doolhof. Een Europees internet. Een Amerikaans internet. Een Chinees internet. De digitale verzuiling is begonnen. Is dat de prijs die we betalen voor een ‘gezonde’ democratie?
Deze column werd oorspronkelijk gepubliceerd in het vakblad InformatieProfessional, nummer 3, 2019.