In de verkiezingstijd wordt er hevig campagne gevoerd, met als kers op de taart de televisiedebatten. Hier wagen politici een laatste poging om ook de twijfelaars te overtuigen. Het NOS slotdebat dat vanavond wordt uitgezonden, kan daarom nog veel teweeg brengen. Hoewel veel mensen stellig hun vaste partij zullen steunen, rest de vraag wat het effect van dit finale debat heeft op de keuze van de zwevende kiezer.
Een verkiezingsdebat dat live wordt uitgezonden op nationale televisie heeft ongetwijfeld impact op een deel van de zwevende kiezers. Publieke opinies worden namelijk vaak sterk beïnvloed door de manier waarop de gecommuniceerde informatie wordt verwerkt door de ontvanger, in dit geval: de kijker.
(On)gecontroleerd
Een theoretisch model dat veel gebruikt wordt om het proces van informatieverwerking te beschrijven is het zogeheten duale verwerkingsmodel. Dit model veronderstelt dat de evaluatie van een standpunt door de ontvanger afhankelijk is van de route die wordt doorlopen in het verwerkingsproces van de informatie. De eerste route, de gecontroleerde route, wordt gebruikt wanneer informatie eerst zorgvuldig geanalyseerd wordt. Het oordeel zal daarom ook bewust en weloverwogen tot stand komen.
De andere route, de heuristische route, laat zich echter meer leiden door onbewuste en automatische processen die in gang worden gezet wanneer informatie niet kritisch wordt waargenomen. Het kijken naar een televisieprogramma is wat dat betreft ook gevaarlijk terrein, aangezien men graag lui voor de buis hangt. In het laatst geval spelen onbewuste factoren en automatismen een rol op de achtergrond om tot een oordeel te komen. Dit kan een bedreiging vormen voor de objectiviteit van de waarnemer, omdat het oordeel in dit geval sterk beïnvloed kan worden door contextuele zaken. Foute aannames Wanneer politici tijdens een fel debat hun gelijk proberen te halen ten koste van andere partijen, verdrinkt de gemiddelde Nederlander vaak in het politieke jargon en de complexe constructies van argumenten. Op deze momenten dreigt de kijker af te glijden naar de heuristische wijze van informatieverwerking. Dit betekent dat oordelen dan voornamelijk onbewust tot stand komen, wat vaak leidt tot foutieve aannames. Heuristieken zijn alledaagse automatismen of vuistregels die vaak praktisch van aard zijn wanneer snel moet worden gehandeld.
Echter worden deze automatische vuistregels vaak foutief gebruikt. ‘Lodewijk Asscher komt in dit debat toch weer als sterkste naar boven, want hij wist ook al eerder te winnen in de strijd om het lijsttrekkerschap binnen de PvdA’ is een voorbeeld van de beschikbaarheidsheuristiek: gebruikmaken van eerdere informatie om tot een oordeel te komen. Een andere klassieke fout is de bevestigingsheuristiek waarbij men neigt informatie die niet aansluit op eigen idealen te negeren, terwijl uitspraken die matchen met het ideaal te benadrukken in het oordeel.
Rode stropdas Daarnaast spelen nog veel andere factoren een rol bij het tot stand komen van een oordeel over een politicus tijdens een televisiedebat, waarvan non-verbale communicatie niet onbelangrijk lijkt. Uit onderzoek naar verbale en non-verbale communicatie blijkt dat lichamelijke bewegingen die dominantie uitstralen positieve associaties hebben met competentie, kalmte, een sterk karakter, en gezelligheid. Hier maken ervaren politici handig gebruik van om overtuigender over te komen, zonder dat argumenten per se inhoudelijk beter zijn dan die van hun opponent.
Zelfs de kleur van kleding kan een rol spelen in hoe mensen hun keuzes maken. Dat politici zich vaak in een donker pak, wit hemd en een rode das hijsen lijkt op het eerste oog een normale uiting van klederdracht. Het is echter niet ondenkbaar dat hier meer onbewuste beïnvloeding in het spel is. Meerdere onderzoeksbevindingen beweren bijvoorbeeld dat een rode das de kans op winst vergroot, omdat het meer macht en passie zou uitstralen. Heel handig voor de PvdA en SP dus. Kleurenspecialist en psychologe Leatrice Eiseman beweert dat blauwe kleuren kalmte en stabiliteit zouden opwekken. Hoewel deze beweringen niet direct te reduceren zijn tot het dragen van een gekleurde das, weten we wel dat in de meeste gevallen kleur gebruikt kan worden om heuristische prikkels uit te lokken, onder de voorwaarde dat dit onbewust verwerkt wordt. Zak chips Het spel der tronen bestaat uit velen facetten, waarin slimme, vaak listige en strategische keuzes de basis vormen voor het succes van politici. Een wirwar aan argumenten en politiek jargon benauwt het publiek dusdanig dat het geneigd is informatie heuristisch te verwerken. Visuele en non-verbale communicatie kunnen bijdragen aan de manier waarop informatie wordt verwerkt door publiek. Vooral tijdens cruciale verkiezingsdebatten die live op televisie worden uitgezonden is het de taak van het publiek om argumenten kritisch te blijven analyseren. Vanuit het perspectief van het duale verwerkingsmodel, wordt de gemiddelde televisiekijker behoorlijk op de proef gesteld om langdurig kritisch te blijven. Vooral als tv-kijken gepaard gaat met het verstand op nul, de voeten hoog, en een zak chips erbij.